Ik zat laatst met een vriend van mij te praten die mij wees op een onderzoek gedaan door Femke Slooff. Dit gaat over het natuurlijk ventileren van zwembaden in Berlijn. Nu hebben Amsterdam en Berlijn best wel wat met elkaar gemeen. Daarom vond ik het leuk om een aantal delen van haar masterscriptie te vertalen en samen te vatten in dit stuk. Helemaal met de huidige energieprijzen denk ik dat het interessant kan zijn om naar andere manieren van ventileren te kijken in zwembaden.
In den beginne waren er de badhuizen van de ijzertijd. Deze hadden vooral als functie het schoonmaken en schoonhouden van de bevolking. Dit stamt uit het gedachtengoed dat reinheid essentieel is voor het welzijn van de mens. Later werden deze gedachten en theorieën ook overgenomen door de Griekse medische praktijken. De Grieken waren ook de eerste die de zwembaden echt voor andere doeleinden begonnen te gebruiken dan voor de hygiëne. Zo werden onder andere soldaten getraind in zwembaden. Er waren in deze tijd al grote verschillen tussen zwembaden en badhuizen. Zo hadden de zwembaden geen klimatologische verschillen voor de bezoekers, terwijl de badhuizen deze juist als voetstuk hadden. Met de opkomst van particuliere badfaciliteiten in de 19e en 20e eeuw verloren openbare badhuizen hun oorspronkelijke gebruik, voornamelijk als gevolg van de groei van de materiële welvaart.
Met deze verandering in het gebruik van openbare badhuizen kregen zwembaden een prominentere rol in de samenleving. Waar badhuizen het enige doel hadden van reinheid, was de primaire focus van een zwembad dat van lichaamsbeweging. Waar in badhuizen de invloed van verschillende binnenklimaten, bepaald door vochtigheids- en temperatuurniveaus, als onderdeel van deze reinigingservaring doelgericht op het lichaam inwerkte, was dat bij zwembaden niet het geval. Naarmate de focus van de typologie verschoof van de lichamelijke ervaring naar de beweging van het lichaam, werd het opnemen van gespecialiseerde vochtigheids- en temperatuurniveaus overbodig.
Het moge duidelijk zijn dat luchtkwaliteit, en dan met name luchtvochtigheid, temperatuur en CO2-gehalte, erg belangrijk is in de moderne zwembaden. Hiervoor worden tegenwoordig vooral mechanische ventilatietechnieken toegepast omdat wordt aangenomen dat deze meer toegankelijke klimaatbeheersingsmogelijkheden hebben. Echter, met de huidige klimaatverandering en een grotere focus op energiezuinige bouwtechnieken, evenals de covidpandemie, beweren sommigen dat de opname van natuurlijke ventilatiesystemen in onze bouwsystemen aanzienlijke voordelen zou kunnen hebben voor het ontwerpen van milieubewuste gebouwen, evenals veiligere en gezondere gebouwen met betrekking tot de verspreiding van toekomstige virussen via de lucht.
Dit leidt tot de volgende vraag: Welke natuurlijke ventilatiesystemen zouden kunnen worden geïmplementeerd in het ontwerp van moderne zwembaden om gebruikerscomfort te bereiken met betrekking tot luchtkwaliteit, met name vochtigheid, temperatuur en CO2-niveaus?
Er bestaan al best wat natuurlijke ventilatiesystemen. Echter zijn deze vaak slecht onderzocht. Wat ik persoonlijk erg gaaf vond om te zien is dat veel van deze systemen natuurlijk zijn ontstaan, of een proces in de natuur nabootsen. Afhankelijk van de locatie en klimaatzone worden verschillende architectonische concepten gecreëerd met natuurlijke ventilatie in overeenstemming met de context. Een aantal typologieën zijn de volgende:
Thailand – Huis op palen: een typologie waarbij het gebouw op palen wordt geplaatst, waardoor de luchtstroom onder en door het gebouw toeneemt, waardoor de luchtvochtigheid daalt.
Japan – traditioneel huis: Japan heeft een zeer vergelijkbaar klimaat als Thailand, maar heeft lagere temperaturen. Er wordt ook gebruik gemaakt van dwarsdoorsnedeventilatie, maar er worden ook schermen gebruikt om het binnenklimaat te kunnen reguleren.
Turkije – Landhuis: deze typologie maakt gebruik van balkons om schaduw te bieden, maar heeft nog steeds een open luchtgevel voor dwarsdoorsnedeventilatie.
Rome – Atriumhuis: Misschien wel de meest bekende typologie, het Romeinse atriumhuis, gebruikt een binnenplaats om koude lucht door het gebouw te laten circuleren, terwijl de oppervlakte om op te warmen wordt geminimaliseerd.
Egypte – Herenhuis: deze typologie introduceert het concept van stijgende lucht en een windtoren om een natuurlijke stroom van frisse lucht door het gebouw te creëren.
La Coruna – Townhouse: gebruikt dit concept ook. Wel aangepast aan de inkomende wind.
Dit zijn enkele van de belangrijkste typologieontwerpen. Er zijn er natuurlijk veel meer, maar dit zijn degene die door de auteur zijn uiteengezet.
De functionaliteit van deze systemen binnen een (olympisch) aquatisch centrum (zwembad) is afhankelijk van het gebouwklimaat. Binnen Berlijn is het belangrijkste klimaat een kustklimaat, net als in Ouderkerk aan de Amstel waar onze club is gevestigd. De CO2-waarden variëren tussen de 400 en 1000 ppm. De temperatuur varieert tussen de 14 en 24 graden en de luchtvochtigheid ligt gemiddeld rond de 60%. Vanwege dit wisselende klimaat is de implementatie van natuurlijke ventilatiesystemen met een olympisch aquatisch centrum in de nabijheid en context van Berlijn en omgeving Ouderkerk waarschijnlijk niet mogelijk. Een goed presterend zwembad heeft een stabiel binnenklimaat nodig en de invloed van een onwrikbaar buitenklimaat door natuurlijke ventilatie heeft een negatieve invloed op de lichamelijke beleving van een binnenklimaat. Gedeeltelijk natuurlijke ventilatie is wel mogelijk. Op het moment dat de buitenklimaatfactoren stabiel zijn, kan het gebouw opengaan en natuurlijke ventilatie toepassen. Er zijn al een aantal zwembaden die dit doen, maar dit zijn er nog niet heel veel- die zwembaden hebben grote ramen die geopend kunnen worden bij goed weer.
Mocht je nou warmlopen van dit korte stuk, lees dan vooral het werk van Femke Slooff via de TU delft (Engels): http://resolver.tudelft.nl/uuid:9e6314c8-e467-4215-bde4-4c0c80f29103